Struikelstenen in Oisterwijk. Het verleden herdenken met het oog op de toekomst

Dat is de titel van het nieuwe boek dat vrijdag 28 januari aanstaande verschijnt, de dag na de Internationale Herdenkingsdag voor de Holocaust. Het vertelt het indrukwekkende verhaal achter de 23 struikelstenen die in de jaren 2019-2021 in Oisterwijk zijn gelegd ter herinnering aan de Joodse inwoners die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Oisterwijk zijn weggevoerd en in concentratiekampen zijn vermoord. Oisterwijker Peter Slingerland schreef het 144 pagina’s tellende boek en Stichting Het Kwartier van Oisterwijk gaf het uit.

Vanaf 1740 wonen er al Joden in Oisterwijk. In de negentiende eeuw trekken de meesten echter naar de grote steden. In de jaren dertig van de vorige eeuw neemt hun aantal weer toe. Sommigen van hen werken op de lederfabriek van de Joodse eigenaren Adler en Oppenheimer. Nadat Hitler in 1933 in Duitsland aan de macht komt en het toenemend antisemitisme het leven voor de Joden steeds moeilijker maakt, ontvlucht een groeiende groep Joden Duitsland. Een aantal van hen vestigt zich in Oisterwijk. In mei 1940 begint voor Nederland de Tweede Wereldoorlog. Het land wordt bezet door de Duitsers en daarmee begint tevens de vervolging van Joodse inwoners. Een aantal van hen duikt onder. Ook in Oisterwijk verblijven gedurende de oorlogsjaren Joodse onderduikers. De arm van de bezetter reikt echter ver en uiteindelijk zijn in Oisterwijk 23 Joodse mensen door de nazi’s opgepakt, gedeporteerd en in een concentratiekamp om het leven gebracht. In 2019 en 2021 zijn in Oisterwijk 23 struikelstenen gelegd voor de huizen waar deze Joodse mensen woonden of ondergedoken zaten. Door het leggen van de struikelstenen en de verhalen en foto’s in dit boek krijgen de 23 slachtoffers weer een naam en een gezicht, opdat we hen niet vergeten. Wie waren deze Joden eigenlijk voor wie een struikelsteen is gelegd? Hoe kwamen ze in Oisterwijk? Wat is hun levensverhaal? Allemaal vragen waarop de auteur na uitgebreid onderzoek in dit boek een antwoord probeert te geven.

Het boek, voorzien van een voorwoord van Hoogleraar Cultuur in Brabant aan Tilburg University prof. dr. A-J Bijsterveld, begint met een beschrijving van de Joodse gemeenschap in Oisterwijk en het lot van de Joden in Oisterwijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het volgende hoofdstuk gaat over de Lederfabriek waar relatief veel Joden werkzaam waren. Kern van deze publicatie vormt het hoofdstuk waarin de 23 Joodse oorlogsslachtoffers voor wie de struikelstenen geplaatst zijn beschreven worden. In een volgend hoofdstuk het begrip ‘struikelsteen’ nader toegelicht en wordt een impressie gegeven van de plaatsingsplechtigheden in 2019 en 2021. De uitgave sluit met een beknopt overzicht van de concentratiekampen waarin de Joodse slachtoffers uit Oisterwijk gevangen hebben gezeten en/of zijn omgebracht.

Peter Slingerland (1952) studeerde sociologie. Hij was tot zijn pensionering werkzaam binnen de gezondheidszorg. Hij is bestuurslid van de Stichting Behoud Joodse begraafplaats Oisterwijk en verricht hiervoor archiefonderzoek. Sinds 2017 is hij lid van de Werkgroep Struikelstenen Oisterwijk. Hij heeft zich binnen deze werkgroep toegelegd op het opsporen van familieleden en nabestaanden van de slachtoffers.

Vanaf vrijdagmiddag 28 januari is het boek voor € 15,00 verkrijgbaar bij Boekehandel Oisterwijk, Bruna Oisterwijk, Novy van Wezel in Moergestel, het Heemcentrum van De Kleine Meijerij in Haaren en via de website Kwartier van Oisterwijk. Het ISBN is 978-90-832014-0-5.

Plaatjesboek 'Ik hou van Berkel-Enschot'

Op de afbeelding van links naar rechts: Jack van der Sanden, Peter Timmermans, Harrie van Esch, Anton van Dorp, Mart Koenen en Petra Robben. Foto: Theo van Etten

Een plaatjesboek met meer dan tweehonderd afbeeldingen, leden van Heemkundekring De Kleine Meijerij Berkel-Enschot zijn er druk mee. Zij werken samen met Stadsmuseum Tilburg die al eerder ervaring opdeed met het plaatjesboek 'Trots op Tilburg'. In Berkel-Enschot brengen ze hun ode aan het dorp uit met de titel: 'Ik hou van Berkel-Enschot'. De makers zijn Mart Koenen, Rinus van der Loo, Harrie van Esch, Jack van der Sanden en fotograaf Peter Timmermans. Anton van Dorp en Petra Robben zijn eveneens deel van de werkgroep en coördineren het project. Want dat is het, een hele klus. Een plaatjesboek maak je niet zomaar. 

Al eerder werd er een initiatief genomen in samenspraak met Jumbo Denissen. Door corona in 2020 en de eerste helft van 2021 lag het project stil. Toen na de zomermaanden leek alsof de pandemie was overwonnen, ging de werkgroep 'Plaatjesboek' vol goede moed aan de slag. Met een begin in september leek de deadline van december en begin januari redelijk haalbaar. De eerste klus was het samenbrengen van ruim tweehonderd afbeeldingen die passend waren bij de thema's, zoals agrarisch leven, een groen dorp, onderwijs, verdwenen gebouwen en monumenten en de geschiedenis van het dorp. Naast foto's in de beeldbank van Regionaal Archief Tilburg zijn er gelukkig enkele particulieren met collecties foto's, zoals Harrie van Esch, Mart Koenen, Rinus van der Loo en Peter Timmermans. Deze laatste kon putten uit zijn jarenlange werk voor weekblad De Schakel en gelegenheidsfoto's voor Open Monumentendag, zoals die van Koningsoord. Uiteindelijk leverde Timmermans meer dan honderd afbeeldingen. 

De hoofdteksten werden geschreven door Anton van Dorp - en eindredactie Tekstbureau Theo van Etten - nadat leden van de werkgroep informatie aanleverden. Het resultaat is ruim twintig hoofdstukken met enkele titels, zoals 'Veel ouder dan gedacht' over de archeologische vondsten in het dorp. 'Veranderingen in het gemeentebestuur' eindigen uiteraard bij 1997, het jaar waarin Berkel-Enschot ophield een zelfstandige gemeente te zijn. Bij 'Niet altijd pais en vree' belichten we de Eerste en Tweede Wereldoorlog en staan we stil bij nog altijd oorlogsslachtoffers, zoals de jonge Tom Krist tijdens een vredesmissie in Afghanistan in 2007. Het dorp veranderde van een 'boerendorp naar een forensenplaats' en was eertijds 'Rooms vanaf de wieg tot het graf'. Het boek bevat weliswaar verwijzingen naar de historie, maar is ook een weergave van hedendaagse bedrijvigheid en een toegenomen bouwdrift in nieuwe wijken. Voorts genieten de dorpen van een 'rijk geschakeerd kunstpalet' en is er veel gezelligheid voor 'een hapje en een drankje'. Het plaatjesboek besluit met 'Bruisende activiteiten' en 'Leut in Knollevretersgat' waarvan het nieuwe thema is 'Ut jukt wir!'

Dat het in Berkel-Enschot weer jeukt blijkt wel uit het enthousiasme waarmee de werkgroepleden de eerste drukproeven ontvangen. Zo is Jack van der Sanden 'vol lof' en is hij hartstikke trots op de prestatie die 'we met zijn allen hebben geleverd'. De titel 'Ik hou van Berkel-Enschot' - afkomstig van voormalig dorpsbewoner Gerard Korthout - doet zijn naam eer aan. De leden van de werkgroep zijn blij met het resultaat. Nu de inwoners van Berkel-Enschot nog. Vanaf woensdag 2 maart kunnen zij aan de slag met het verzamelen van 206 plaatjes.  

De kaft is een ontwerp van Pieter Michielsen/ MNM Michielsen New Media.

Download hier de fotoverantwoording

'Verhalen uit de Kivitsblek' weer verkrijgbaar

Het in juni 2021 uitgekomen boek ‘Verhalen uit de Kivitsblek’ met daarin de boeiende verhalen van Wim van de Wouw over dit gebied, zijn familie en het leven van vroeger was al snel uitverkocht. Er bleek echter nog aardig wat belangstelling voor te bestaan. Reden waarom de Stichting Het Kwartier van Oisterwijk in samenspraak met de initiatiefnemers van dit boek Ineke Arends-van de Wouw en Berry van de Wouw besloot tot een heruitgave. Het is te koop bij Boekhandel Oisterwijk, maar ook te verkrijgen via de website van de Stichting Het Kwartier van Oisterwijk www.kwartiervanoisterwijk.nl of email Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. en bij het heemcentrum van Heemkundekring De Kleine Meijerij op vrijdagmiddag tussen 14.00 en 16.00 uur in het oude gemeentehuis te Haaren. De prijs is € 10,00 (excl. eventuele verzendkosten).
De auteur, Wim van de Wouw (* 1927), groeide als jongste zoon in een groot gezin op te midden van weiden, bossen, vennen en heide op een boerderij op de Kivitsblek aan de rand van Oisterwijk. Graag vertelt hij over vroeger. Zijn verhalen over indruk makende gebeurtenissen uit met name in de eerste helft van de vorige eeuw of die hij uit familie-overlevering hoorde verschenen op www.cubra.nl maar zijn nu gebundeld in druk verschenen. Het zijn er 44 over allerlei uiteenlopende onderwerpen: gouden tientjes, de Kampina, de mobilisatie 1914-1918, een drama bij het Galgeven, de konijnenpoot, roggepalmen, onderduikers, Kerstmis 1939 en overgrootvader Petrus van de Wouw, struifkes en buitenwegen rond 1950 om er maar enkele te noemen. Al met al geeft Van de Wouw met zijn verhalen een uniek inkijkje in de manier waarop mensen toen leefden en met elkaar omgingen.

Verhalen uit de Kivitsblek / Wim van de Wouw, Oisterwijk 2021, ill. 145 p. ISBN 978 90 8041116 6
€ 10,00

Boekenmarkt heemkundekring De Kleine Meijerij

Op zaterdag 20 november aanstaande organiseert Heemkundekring De Kleine Meijerij een boekenmarkt in het voormalige gemeentehuis van Haaren, Mgr. Bekkersplein 2 te Haaren.
Voor een aantrekkelijk prijsje worden daar tegen contante betaling (pinnen niet mogelijk) allerlei dubbele en overtollige boeken uit de bibliotheek van De Kleine Meijerij aangeboden. Het betreft onder meer boeken op het terrein van nationale, Brabantse en lokale geschiedenis van dorpen en steden binnen en buiten ons werkgebied, natuur, religie, Tweede Wereldoorlog, kunst, cultuur en archeologie. Voor elk wel wat wils.
De boekenmarkt is open van 11.00 tot 15.00 uur. Gelet op de corona-maatregelen zullen wij aan de deur met de corona check-app controleren of u beschikt over een corona-toegangsbewijs. Binnen kunt u uw handen ontsmetten en zullen wij vragen een mondkapje te dragen en zoveel mogelijk 1,5 meter afstand in acht te nemen. Desalniettemin een unieke kans om uw eigen bibliotheek aan te vullen.

Ook niet-leden zijn welkom.

Heemkundekring De Kleine Meijerij heeft als werkgebied de plaatsen Berkel-Enschot, Biezenmortel, Esch, Haaren, Helvoirt, Heukelom, Moergestel, Oisterwijk en Udenhout.